"ΝΤΟΥΡΝΤΟΥΒΑΚΙΑ"
ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ
ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ ΤΑΓΜΑΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
(1916-1918)
ΠΡΩΤΗ ΣΕΡΡΩΝ
27 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2010
Αποκαλυπτήρια Μνημείου στην Πρώτη Σερρών για όσους χάθηκαν ως όμηροι-αιχμάλωτοι ("Ντουρντουβάκια") στα Βουλγαρικα Τάγματα Εργασίας μεταξύ 1916-1918.
(Κάτι ανάλογο με τα Τουρκικά "Αμελέ Ταμπουρού" 1914-18)
Κώστας Πραβίτας
Αιχμάλωτος σε Βουλγαρικα Τάγματα Εργασίας
της Β΄ Περιόδου
(1941-1944)
Ακολουθούν αποσπάσματα από ομιλία αφιερωμένη στα θύματα των Βουλγαρικών Ταγμάτων Εργασίας.
"ΝΤΟΥΡΝΤΟΥΒΑΚΙΑ"
"Οι κάτοικοι της Πρώτης έτρεφαν ανέκαθεν σεβασμό για όσους είχαν πάθει για την πατρίδα, εφόσον στον τόπο αυτό δοκιμάστηκαν τα όρια της εθνικής αξιοπρέπειας των λαών και της φιλοπατρίας. Γι’ αυτό και μετά τη λήξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου είχαν στήσει μνημείο για τους Πρωταίους κατοίκους που οδηγήθηκαν ως όμηροι στη Βουλγαρία στο διάστημα 1916-18 και οι μισοί από τους οποίους άφησαν την τελευταία τους πνοή στα αφιλόξενα μέρη του ξένου κράτους. Αυτό το μνημείο, που περιείχε κατάλογο με τα ονόματα των μαρτύρων εκείνων, είχαν καταστρέψει οι Βούλγαροι κατά τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή της ελληνικής Μακεδονίας, το 1941. Και αυτό ακριβώς το μνημείο ερχόμαστε εμείς σήμερα να ξαναστήσουμε, για να μην περάσει στη λήθη ένα από τα πιο τραγικά, αλλά ταυτόχρονα και ηρωικά γεγονότα της ιστορίας μας. Και στήνουμε εκ νέου σήμερα το μνημείο αυτό εδώ στην Πρώτη, όχι για να οξύνουμε τα πάθη και να αναζωπυρώσουμε μίση, αλλά ακριβώς για να αποφύγουμε παρόμοια στο μέλλον, υπενθυμίζοντας ότι ο πόλεμος, η βία, η δολιότητα, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο μόνο πόνο, αίμα και δάκρυα μπορούν να προκαλέσουν.
Ας κάνουμε στο σημείο αυτό μια σύντομη ιστορική αναδρομή:
Μέσα στο εμφυλιοπολεμικό κλίμα και το διχασμό Κων/νου-Βενιζέλου, η φιλοβασιλική κυβέρνηση των Αθηνών επέτρεψε στους Βουλγάρους να εγκατασταθούν στην Ανατολική Μακεδονία, αφού τους παραχωρήθηκε αμαχητί η Καβάλα. Έτσι μέχρι τα τέλη Αυγούστου του 1916 οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία μέχρι το Στρυμόνα. Η είσοδος των Βουλγάρων έγινε με ειρηνικές δήθεν διαθέσεις, στάθηκε όμως εξοντωτική για τους Έλληνες της περιοχής.
Κι αυτό γιατί οι Βούλγαροι, από τον καιρό ακόμη της οθωμανικής κυριαρχίας, απέβλεπαν στον αφελληνισμό και εκβουλγαρισμό της περιοχής μας, με απώτερο στόχο την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στο βουλγαρικό κράτος. Επρόκειτο για τη Μεγάλη Ιδέα της Βουλγαρίας, την επιθυμία δηλ. για τη δημιουργία μιας μεγάλης Βουλγαρίας, η οποία θα εκτείνονταν από τη Μαύρη θάλασσα ως την Αχρίδα κι από το Δούναβη μέχρι το Αιγαίο.
Ένα από τα μέσα με τα οποία επιδίωξαν οι Βούλγαροι την εθνολογική αλλοίωση του πληθυσμού της Μακεδονίας στάθηκε εξαιρετικά βάρβαρο: ήταν η αποστολή Ελλήνων ομήρων στα ενδότερα της Βουλγαρίας και η ταπείνωση της προσωπικής εργασίας στον κατακτητή. «Στρατιώτες σε ειδικά σώματα εργασίας» τους αποκαλούσαν-ευφημιστικά θα έλεγα- οι Βούλγαροι: tpygoβαcu, απ΄όπου εμείς, με τη σχετική παραφθορά, βγάλαμε τη λέξη «ντουρντουβάκια». Είναι το αντίστοιχο των φοβερών «Αμελέ Ταμπουρού» της Τουρκίας στην εποχή της Μικρασιατικής Καταστροφής, που τόσο συγκλονιστικά περιγράφουν οι μεγάλοι μας λογοτέχνες (η Διδώ Σωτηρίου στα Ματωμένα χώματα, ο Ηλίας Βενέζης στο Νούμερο 31328 κ.ά.). Ένα σχέδιο ύπουλο και εξοντωτικό.
Γιατί πράγματι η οργάνωση των ταγμάτων αυτών εργασίας ήταν ένα σχέδιο εξόντωσης της ελληνικής νεολαίας, που άρχιζε από τη στιγμή αναχώρησής της με προορισμό άγνωστο. Στο ημερολόγιό του ο Γ. Δασκάλου, επιζήσας τpygoβακ της πρώτης βουλγαρικής κατοχής του 1916 γράφει: «Επιβιβάσθημεν εις φορτηγάς αμαξοστοιχίας και ανεχωρήσαμεν δι΄αγνώστους τόπους. Ήτο δε τόση η στενότης του χώρου ενός βαγονίου, όπου 60 άτομα λόγω της ασφυξίας περιήλθαμεν εις κατάστασιν τρέλλας…..η δε κακοσμία εκ της αποχωρήσεως…είχε συμπληρώσει ό,τι κενόν έμενεν εκ του καύσωνος και των αναπνοών μας».
Οι δύσμοιροι αυτοί Έλληνες -σύμφωνα με μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων και απογόνων τους-υποχρεώνονταν να εργάζονται επί μήνες, χωρίς καμιά ανάπαυλα, ατέλειωτες ώρες καθημερινά, σε σκληρές, δύσκολες και ανθυγιεινές εργασίες, όπως η εξαγωγή γαιανθράκων, η διάνοιξη δρόμων, η φόρτωση χώματος, τραβερσών σιδηροδρομικών σταθμών, τούβλων-κάποτε πυρωμένων, η εκφόρτωση σιτηρών που προέρχονταν από λεηλασία των κατειλημμένων χωρών και όλα αυτά συχνά υπό το φως των λουξ, όταν οι ώρες της μέρας δεν αρκούσαν, με ελάχιστη τροφή και με κακοποιήσεις, κάτω από την επίβλεψη φρουρών με το βούρδουλα στο χέρι. Οι ξυλοδαρμοί ήταν συχνοί, για παραμικρά παραπτώματα, χωρίς οίκτο, ορισμένες φορές μέχρι θανάτου.
Η επίσημη ιστορία δεν έχει καταγράψει τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και τα μαρτύρια αυτών των ανθρώπων. Ευτυχώς κάποιοι επιζήσαντες είχαν το κουράγιο να περιγράψουν-αφού γύρισαν στην προσφιλή πατρίδα- τι τράβηξαν στην ξένη χώρα. Αφήνω τώρα το λόγο σε έναν απ’ τους πρωταγωνιστές αυτής της τραγωδίας, τον Πρωταίο Θωμά Κηροποιό: Γράφει λοιπόν στο ημερολόγιό του:
«Όλοι είμεθα γυμνοί. Δεν αρκεί ότι δεν έχομε να φορέσωμε, αλλά δεν έχομε και σκεπάσματα το βράδυ. Κάναμε χάνδακας ίνα μη μπαίνει ο αέρας της Μ. Θάλασσας, η οποία απείχε τέσσαρας ώρας από ημάς.Η κατάστασίς μας ήτο είδος θηρίων, διότι δίχως αλλαγή φορεμάτων τα παράσιτα τα είχαμε πάρα πολλά. Και τι δύσκολα να έχη ζέστη και να έχεις ψείρας. […]. Τα τρόφιμά μας ήταν 2 λάχανα, 20 οκάδες νερό, μία οκά πιπέρι κόκκινο και άλας, επί τρεις μήνας συνεχώς και από ένα κιλό άρτου εις δύο ημέρας, και σκαπάνη από μίαν ώραν νυκτός μέχρι του ηλίου δύσαντος. Ψείρας με τα εκατομμύρια τας φορούσαμε. Να αγοράσεις τι απέξω απαγορευότανε, ούτε ένα αυγό, ούτε μία οκά άλευρο. Εις όποιον θα ευρεθεί τέτοιο πράγμα θα εδέρετο παραδειγματικώς, ούτε καν κολοκύθα επιτρέπετο να εισέλθει εις τας καλύβας μας. Μας θέριζε ο τύφος, η διάρροια ως και η πείνα. Και το κρύο το χειμώνα πολύ δυνατό και ο πάγος. είναι θαύμα πώς εζήσαμε». Λίγες σελίδες παρακάτω ο Θωμάς Κηροποιός συνεχίζει: «Περί τας αρχάς Μαρτίου μας έρριψε και χιόνι ως ένα μέτρο. Η σιδηροδρομική γραμμή δεν επέρνα και μας έστειλαν ημάς όπως ανοίξωμεν την γραμμήν. Οι περισσότεροι ήσαν ξυπόλητοι, δηλαδή μόνον κάλτσες και πώς ζήσαμε απορώ. Σας λέγω και την εξής βάρβαρον πράξιν του Κάλφωφ(του αξιωματικού τους). Επειδή ήτο λάσπη και δεν εδουλεύετο η γραμμή, μας έστειλε εις το νεκροταφείο μας και ανοίξαμε τους τάφους μας ίνα ευρίσκονται έτοιμοι, και να μην χάνουμε τον καιρό μας, όταν ήτο καιρός εργασίας». Οι κακοποιήσεις αυτές και άλλες, σύμφωνα με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, ήταν σε πολλές περιπτώσεις ένα είδος τιμωρίας για τη σθεναρή αντίσταση των Ελλήνων να υποκύψουν στην εκβουλγαριστική προπαγάνδα και να δηλώσουν ότι είναι Βούλγαροι.
Κι εδώ, στο Κιούπκιοϊ (τουρκική ονομασία του χωριού Πρώτη Σερρών), τα παλικάρια του 1916 δε βρέθηκαν μπροστά σε δίλημμα. Καλύτερη η αιχμαλωσία, προτιμότερος ο θάνατος στη βάρβαρη ξένη γη, παρά ο εκβουλγαρισμός και η απώλεια της εθνικής ελληνικής ταυτότητας. (...)"
Αλεξάνδρα Μάλαμμα
Φιλόλογος
Γυμνάσιο Αλιστράτης Σερρών
Για να δείτε ολόκληρο το κείμενο της ομιλίας πατήστε ΕΔΩ!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ι. ΜΕΛΕΤΕΣ
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τ. ΙΕ΄)
- Μπατσιούλας Δ., Τα Ντουρντουβάκια (Ιστορικό Μυθιστόρημα), Εκδόσεις Λογοσοφία, Αθήνα, 2006.
- Συνέντεξη του Γεώργιου Κυριακόπουλου του Θεολόγη, κάτοικο Νέου Σουλίου που το 1942 μαζί με άλλους Νεοσουλιώτες οδηγήθηκε ως "Ντουρντουβάκι" στη Βουλγαρία. Από την ιστοσελίδα του Γυμνασίου Νέου Σουλίου
- Μπέγκος Αναστάσιος, Νεοσουλιώτες όμηροι Βουλγάρων 1917-1918, Αθήνα, Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Σερρών - Μελενίκου, 2004.
- Ασίκογλου Λάζαρος, Δήμητρα Σερρών. Η αποτύπωση της ιστορίας ενός νέου χωριού με παλιές ρίζες, Δήμητρα, 1999.
- Ευγενίδης Ηρακλής, Ιστορία της Πρώτης Σερρών (και της ευρύτερης περιοχής του Παγγαίου), Θεσσαλονίκη, 2007.
ΙΙ. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (ΑΝΕΚΔΟΤΑ)
- Κηροποιός Θωμάς, Μακεδονικά Χρονικά
- Δασκάλου Γεώργιος, Μνήμες αιωνοβίου
Επιμέλεια Ιστοσελίδας: Φιλοθέη Κολίτση
